Kulturka

Wobec nihilizmu. Gombrowicz, Witkacy

Nihilizm, słowo wytarte dziś i spowszedniałe, kryje w sobie burzliwą historię filozoficznego sporu, toczącego się w Europie przez blisko dwieście lat ? sporu o zasadę stanowienia najwyższych wartości. Wobec nihilizmu. Gombrowicz, Witkacy to pierwsza próba interpretacji dziejów pojęcia nihilizmu, która wskazuje na jego nierozerwalny związek z historią nowoczesności ? od niemieckiego romantyzmui słynnej Atheismusstreit między J.G. Fichtem a F.H. Jacobim, poprzez Heideggerowską lekcję Nietzscheańskiej wykładni ?nihilizmu europejskiego?, aż po współczesny fenomen ?banalizacji? nihilizmu, ujawniony w amerykańskiej debacie wokół ?liberalnego ironizmu? Richarda Rorty?ego. Nowoczesność rozumiana jest w tym wypadku nie tyle jako konkretna epoka w dziejach kultury i cywilizacji, ale jako duchowe uniwersum, w którym ideą przewodnią, organizującą całość kreacyjnych ambicji i interpretacyjnych uroszczeń ? stało się pojęcie ładotwórczego projektu. Nihilizm jest wielkim tematem literatury nowoczesnej, a w polskiej literaturze nurt ten reprezentują dzieła Witolda Gombrowicza i Stanisława Ignacego Witkiewicza. Celem mojej książki jest prześledzenie sposobu, w jaki autorzy Pornografii i Nienasycenia podejmują problem nihilizmu, i w jakim stopniu ich własna sztuka i myślenie stają się odpowiedzią na ten problem. Konkluzje, do których obaj pisarze doszli, zaszyfrowane w literackich metaforach, konstrukcjach narracyjnych, stylistycznych wyborach, ale także w wypowiedziach explicite filozoficznych ? mają dziś dla nas większe znaczenie, niż mogliśmy kiedykolwiek podejrzewać.

• author: Mateusz Werner