Kulturka

Legendy o krwi. Antropologia przesądu

Tematem książki jest historia przesądu popularnego niegdyś w Europie, a żywego do dziś w Sandomierzu, przypisującego Żydom zbrodnicz e zamiary i czyny, w tym profanację hostii i mordy rytualne. Autorka śledzi historię i rozwój zjawiska, stanowiącego jeden z przejaw ów tzw. blood libels - ?legend o krwi?, począwszy od wieku XII. Analizując m.in. takie źródła jak Historiae memorabiles Rudolfa von Schlettstadta i Acta Sanctorum, a także dokumenty z osiemnastowiecznych procesów sandomierskich, ukazuje drogi rozszerzania się prze sądu oraz jego konsekwencje. Rozprawa ma charakter interdyscyplinarny - wykorzystuje ustalenia historyków, etnografów, socjologów i psychologów społecznych, posługuje się instrumentarium antropologii filozoficznej, religioznawstwa i psychoanalizy.



Przesąd antysemicki jest bodaj najtrwalszą, a zarazem najmniej podlegającą perswazji częścią kultury europejskiej. Jest też jej częś cią formatywną, to znaczy kształtującą tożsamość. Jak dowodzi historia najnowsza, przesąd ten stale podlega ewolucji, ukrywając się pod różnymi maskami, pseudowyjaśnieniami i racjonalizacjami (w psychoanalitycznym znaczeniu tego słowa): społecznymi, gospodarczymi, psychologicznymi i ?rasowym?. W zależności od dominującego typu dyskursu posługuje się on rozmaitymi nośnikami i mediami: literacki m, folklorystycznym, prawnym, politycznym, historycznym, zdroworozsądkowym. Aby przeniknąć tę mimikrę i ukazać wspólną, choć ewoluuj ącą naturę dawnego i współczesnego antysemityzmu, niewystarczające jest tradycyjne podejście historyka, którego obowiązuje metodolog iczne samoograniczenie. Historyk nie ma też narzędzi do analizy źródła ustnego, które jest najważniejszym (obok literatury) nośnikie m treści antysemickich, ani też narzędzi analizy literackiej. Tu znajduje swoje uzasadnienie antropologia przesądu.

Joanna Tokarska-Bakir



?Logika przesądu? od lat stanowi główny przedmiot dociekań Joanny Tokarskiej-Bakir. Wyniki jej kolejnych prac są nieodmiennie odkryw cze i zadziwiające - to szczególne osiągnięcie w przypadku zagadnienia pozornie wyjaśnionego i opisanego. Ponadto twierdzenia prof. Tokarskiej-Bakir zawsze były skrupulatnie uzasadnione i poparte bezspornymi faktami ? jako absolutnie przekonujące, miały charakter wniosków ostatecznych.

prof. Zygmunt Barman



Książka Joanny Tokarskiej-Bakir porusza temat niezwykle ważny pod względem naukowym i społecznym. Wprawdzie był on już przedmiotem k ilku prac badawczych, jednak nigdy dotąd nie próbowano przeanalizować tego zjawiska w tak szerokim i wielowymiarowym kontekście. W s woim studium autorka ujawnia ogromną erudycję oraz sprawność metodologiczną.

prof. Maria Janion

• author: Joanna Tokarska-Bakir