Kulturka

Wobec nihilizmu. Gombrowicz, Witkacy - Werner Mateusz

Nihilizm, to słowo wytarte dziś i spowszedniałe, kryje w sobie burzliwą historię filozoficznego sporu, toczącego się w Europie przez blisko dwieście lat o zasadę stanowienia najwyższych wartości. 'Wobec nihilizmu. Gombrowicz, Witkacy' to pierwsza próba interpretacji dziejów pojęcia nihilizmu, która wskazuje na jego nierozerwalny związek z historią nowoczesności - od niemieckiego romantyzmu i słynnej 'Atheismusstreit' pomiędzy J.G. Fichtem a F.H. Jacobim, poprzez Heideggerowską lekcję Nietzscheańskiej wykładni 'nihilizmu europejskiego', aż po współczesny fenomen 'banalizacji' nihilizmu ujawniony w amerykańskiej debacie wokół 'liberalnego ironizmu' Richarda Rorty'ego. Nowoczesność rozumiana jest w tym wypadku nie tyle jako konkretna epoka w dziejach kultury i cywilizacji, ale jako duchowe uniwersum, w którym ideą przewodnią, organizującą całość kreacyjnych ambicji i interpretacyjnych uroszczeń - stało się pojęcie ładotwórczego projektu. Nihilizm jest wielkim tematem literatury nowoczesnej, a w polskiej literaturze nurt ten reprezentują dzieła Witolda Gombrowicza i Stanisława Ignacego Witkiewicza. Celem tej publikacji jest prześledzenie sposobu, w jaki autorzy 'Pornografii' i 'Nienasycenia' podejmują problem nihilizmu, i w jakim stopniu ich własna sztuka i myślenie stają się odpowiedzią na ten problem. Konkluzje do których obaj pisarze doszli, zaszyfrowane w literackich metaforach, konstrukcjach narracyjnych, stylistycznych wyborach, ale także w wypowiedziach explicite filozoficznych - mają dziś dla nas większe znaczenie, niż mogliśmy kiedykolwiek podejrzewać. Mateusz Werner - (ur. 1970), krytyk filmowy, eseista. Ukończył Wydział Polonistyki UW i Szkołę Nauk Społecznych przy Instytucie Filozofii i Socjologii PAN. Junior Fellow wiedeńskiego Instytutu Nauk o Człowieku. Doktorat o nihilizmie i nowoczesności obronił w Instytucie Badań Literackich PAN. Redaktor kwartalnika 'Kronos'. Publikował m. in. w Przeglądzie filozoficznym, Tekstach drugich, Pamiętniku literackim i Kronosie.