Myśli o dawnej Polsce
Próba odczytania charakteru i polityki państwa polskiego w pierwszych
stuleciach istnienia. ?Myśli o dawnej Polsce? (1960), które sam autor
określił jako ?posłowie do ?Polski Piastów ?, a jednocześnie przedsłowie
do ?Polski Jagiellonów??, są niejako dopełnieniem jego eseistycznej
syntezy polskiej historii, próbą odczytania charakteru i polityki
państwa polskiego w pierwszych stuleciach istnienia. ?Autor drąży coraz
głębiej w gąszcz faktów ? pisał Antoni Gołubiew w ?Tygodniku
Powszechnym? 1961 ? stara się je odczytać i zinterpretować, by dotrzeć
do rzeczywistego obrazu, do tego, co było i jak było?. Część pierwsza
nosząca tytuł ?Podglebie? to wnikliwe rozważania na temat genezy i
rozwoju narodowości i narodu, granic i kierunków działania politycznego
Polski piastowskiej, zarysowanie procesu, który doprowadził do
utworzenia się nad Odrą, Wisłą i Wartą jednolitego, choć zróżnicowanego
wewnętrznie państwa. Część druga ? ?Zmiana kursu? ? to prowadzony z
pasją dyskurs ?na temat tzw. idei jagiellońskiej, która wywróciła
środkowoeuropejski bieg rzeczy polskich i nadała im inny kierunek?
(Aleksander Gieysztor, ?Nowe Książki? 1961).