Kulturka

Fenomenologia ducha

Fenomenologia ducha Hegla jest jednym z najsłynniejszych dzieł w całej
europejskiej historii filozofii. Jest to dzieło zdumiewające swą
oryginalnością. Hegel wychodzi w nim wielorako poza koleiny, którymi
posuwała się do tej pory myśl filozoficzna, i zarazem zamyka relatywnie
krótki okres niezwykle dynamicznego rozwoju filozofii niemieckiej,
zaczynający się od kantowskiego ''przewrotu kopernikańskiego''.
Oryginalność stanowiska Hegla polega zwłaszcza na przerzucaniu pomostów
między sferami, które zazwyczaj traktowane były rozłącznie. Myślenie i
byt, świadomość i samowiedza, teoria i praktyka, prawda i fałsz - to
tylko niektóre przeciwieństwa, które w jego filozofii się łączą. Zaś
sama filozofia wtopiona jest w sposób organiczny w historię filozofii,
ta zaś - w historię powszechną. I to właśnie stanowi specyficzny
charakter tego dzieła. Hegel przedstawia w nim własne stanowisko
filozoficzne, a zarazem jego ''historyczną dedukcję'', czyli szczególnego
rodzaju historię filozofii i historię w ogóle, ponieważ konkretna
filozofia wyraża zawsze jakąś postać świata. W samym tytule dzieła łączą
się dwa przeciwieństwa - ''duch'', który jest najwyższą prawdą, i jego
różne od prawdy przejawy, formy zjawiskowe, czyli ''fenomeny''. W
koncepcji fenomenologii jako opisu różnych przejawów ducha w ich
koniecznym następowaniu po sobie zawiera się idea istotnego związku
między prawdą a fałszem. Droga do prawdy prowadzi przez błędy i nawet
gdy prawda absolutna już się w świecie pojawiła, nie można jej poznać w
inny sposób niż przez przejście w myśli całej tej drogi - drogi
stopniowego uwalniania się od tego, co nie jest prawdą, lecz pozorem. W
ostatecznym rezultacie, w wiedzy absolutnej, cała ta droga jest zawarta
jako ''zniesiona'' - jej po-szczególne etapy są zanegowane o tyle, o ile
pojmuje się je jako wyraz całej prawdy, ale zachowane jako ''logiczne
momenty'' całości. Prawdą, absolutem jest duch. Ten Heglowski punkt
widzenia nasuwał zawsze pytania o stosunek między absolutem a jednostką
ludzką, absolutem a Bogiem, filozofią a religią. Historycy filozofii
odpowiadali na te pytania na wszelkie możliwe sposoby. Nie ulega jednak
wątpliwości, że absolut realizuje się dzięki historii, że historia
dokonuje się dzięki aktywności jednostkowych podmiotów i że realizacją
absolutu jest wiedza absolutna, mająca formę filozoficzną, pojęciową, w
której forma religijna ulega zniesieniu.
Światosław Florian Nowicki

• author: Georg Wilhelm Friedrich Hegel