Kulturka

Bohater, spisek, śmierć. Wykłady żydowskie - Janion Maria

Maria Janion rekonstruuje fakty, przybliża literackich bohaterów, wreszcie przygląda się stereotypom. Szkicuje barwne losy Berka Joselewicza i przedstawia wysiłki Mickiewicza na rzecz utworzenia Legionu Żydowskiego, a także silną wiarę poety w 'tajemniczą więź, łączącą naród polski z narodem Izraela'. Mickiewiczowski Jankiel, który 'Ojczyznę jako Polak kochał!' (jego pierwowzorem był prawdopodobnie Joselewicz), znalazł swoje miejsce w uniwersum polskiej wyobraźni zbiorowej, ale na kształtowanie się stereotypu Żyda znacznie silniejszy wpływ miała wizja Zygmunta Krasińskiego. Jego Nie-Boska Komedia została zainspirowana poglądami księdza Ludwika Alojzego Chiariniego, domowego nauczyciela Krasińskiego, który w swym dziele Teoria judaizmu (1830) pisał, że Talmud reprezentuje 'najbardziej uciskający despotyzm religijny, najbardziej wyrafinowane oszustwo, najbardziej bezczelną nietolerancję' oraz przywoływał oskarżenia Żydów o mord rytualny. Za usprawiedliwienie przemocy służył i do dziś służy wyposażony w wyraziste cechy Żyd mityczny. I to właśnie Żyd mityczny popełniał mord rytualny, za który płacili Żydzi rzeczywiści. Wystarczy wspomnieć, że pogrom w Kielcach w roku 1946 zaczął się od posądzenia o mord rytualny. fragment książki Pisma podobnych Chiariniemu obłudników, głoszących chęć 'polepszenia losu starozakonnych', zawierają wiele pomysłów na rozwiązanie 'żydowskiego problemu'. Calek Perechodnik i Imre Kertesz, o których pisze autorka w ostatnich rozdziałach, dożyli realizacji owych pomysłów. W ich tragicznych życiorysach Bohater, spisek, śmierć zyskały najprawdziwszą i ostateczną realność.